ખેડૂતો માટે ઉત્તમ કહેવાતી 'જળયુક્ત શિવાર યોજના'ને ઉદ્ધવ ઠાકરે સરકારે શા માટે બંધ કરાવી હતી? કયું કારણ જવાબદાર હોય શકે છે

મહારાષ્ટ્રના નાયબ મુખ્ય પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડણવીસે કેબિનેટની બેઠક બાદ તેમના અધિકારીઓને જળયુક્ત શિવાર અભિયાનને ફરી શરૂ કરવા સૂચના આપી છે. જળ સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટની આ પહેલ વર્ષ 2015માં શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેને મહાવિકાસ અઘાડી (MVA) સરકારે બંધ કરી દીધી હતી. તે સમયે દેવેન્દ્ર ફડણવીસ મહારાષ્ટ્રના મુખ્યમંત્રી હતા.

2014 અને 2019 ની વચ્ચે, મહારાષ્ટ્રમાં જળ સંરક્ષણની માંગે વેગ પકડી હતી. તત્કાલીન ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP) સરકારે નિર્દેશ આપ્યો હતો કે, આ યોજના પર કામ ઝડપથી શરૂ કરવામાં આવે. જ્યારે શિવસેના અને બીજેપીનું ગઠબંધન તૂટી ગયું અને મહાવિકાસ આઘાડી સરકાર સત્તામાં આવી, ત્યારે સીએમ ઉદ્ધવ ઠાકરેએ આ યોજના પર તપાસ ગોઠવી.

ઉદ્ધવ ઠાકરેએ યોજના કેમ બંધ કરી?

ઉદ્ધવ ઠાકરે સરકારે આ યોજનામાં અનિયમિતતાનો આક્ષેપ કર્યો હતો. સરકાર વતી એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે, જળયુક્ત શિવાર યોજના હેઠળ પૂર્ણ થયેલા 71 ટકા કામોમાં નાણાકીય અને વહીવટી ગેરરીતિઓ હતી. તત્કાલીન ઉદ્ધવ ઠાકરે સરકારે વર્ષ 2021માં આ યોજના બંધ કરી દીધી હતી.

શું છે જળયુક્ત શિવાર યોજના?

મહારાષ્ટ્રના ઘણા વિસ્તારો ગંભીર જળ સંકટ સામે ઝઝૂમી રહ્યા છે. લોકોને પાણીના પ્રત્યેક ટીપા માટે તલપાપડ રહેવું પડે છે. રાજ્યની મોટી વસ્તી પાણી માટે સંઘર્ષ કરે છે. ઘણા ગ્રામીણ વિસ્તારો દુષ્કાળથી પીડાય છે. જળયુક્ત શિવાર યોજના હેઠળ, આ ગામોને પાણીની ઉપલબ્ધતા નક્કી કરવા માટે એક બ્લુ પ્રિન્ટ તૈયાર કરવામાં આવી હતી. આ યોજના હેઠળ દર વર્ષે રાજ્યના 5,000 ગામડાઓને પાણી પહોંચાડવાની યોજના બનાવવામાં આવી હતી.

દેવેન્દ્ર ફડણવીસની આ મહત્વાકાંક્ષી યોજના હેઠળ એવો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે, વર્ષ 2019 સુધીમાં રાજ્યનો મોટો હિસ્સો જળ સંકટથી મુક્ત થઈ જશે. આ જ કારણ છે કે, આ યોજનાનું નામ જળયુક્ત શિવાર યોજના રાખવામાં આવ્યું. તેનો અર્થ સામાન્ય ભાષામાં ખેતી માટે પાણી યોજના થાય છે.

જળયુક્ત શિવાર યોજના.

મહારાષ્ટ્ર એક એવું રાજ્ય છે જ્યાં ખેડૂતોની આત્મહત્યા મુખ્ય મુદ્દો છે. પાકને સિંચાઈ આપવા માટે ખેડૂતોને પાણીની કટોકટીનો સામનો કરવો પડે છે. આ યોજના હેઠળ આ ખેડૂતોના કલ્યાણ માટે એક યોજના તૈયાર કરવામાં આવી હતી. બોલિવૂડથી લઈને સેલિબ્રિટીઝ અને એનજીઓ પાણીની કટોકટીમાંથી બહાર આવવા માટે ઉતર્યા હતા.

કરોડો ખર્ચ્યા પણ પરિણામ શું આવ્યું?

અહેવાલો અનુસાર, રાજ્ય સરકાર દ્વારા જળયુક્ત શિવાર યોજના પર લગભગ રૂ. 96,337 કરોડનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. અનેક સામાજિક સંસ્થાઓએ પણ અનુદાન આપ્યું હતું. આ યોજના હેઠળ રાજ્ય સરકારે એવા વિસ્તારોની પસંદગી કરી હતી જ્યાં પાણીની અછત સૌથી મોટી સમસ્યા તરીકે ઉભરી આવી હતી. આ એવા વિસ્તારો હતા જ્યાં ખેડૂતો સૌથી વધુ આત્મહત્યા કરતા હતા. મુશ્કેલીગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં, અગાઉ નીચલા ભાગની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. વરસાદના પાણીને સાચવી શકાય તે માટે ત્યાં ઊંડું ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું.

જળ સંરક્ષણ યોજના કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવી હતી?

જે જગ્યાએ ખાડાઓ તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા હતા તેની દરેક બાજુએ ઊંડાઈ વધારવામાં આવી હતી. આખો વિસ્તાર એવી રીતે તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો કે, ખેતરો અને જમીનમાંથી પાણી જળાશયો સુધી પહોંચે. વરસાદના પાણીનો શક્ય તેટલો બચાવ કરવો જોઈએ જેથી ભૂગર્ભ જળનું સ્તર યોગ્ય રહે. સરકારની યોજના એવી હતી કે જો ભૂગર્ભજળનું સ્તર સુધરે તો બોરવેલ અને નળમાં પણ પાણી સરળતાથી આવવું જોઈએ. પાણીના દરેક ટીપા માટે દુર્ગમ વિસ્તારોમાં મુસાફરી કરવાની જરૂર નથી.

મોટી યોજના બનાવી પણ જોઈતો લાભ ન ​​મળ્યો

જલ શિવાર યોજના દ્વારા ગટર અને નહેરોને એકીકૃત કરવાની યોજના પણ તૈયાર કરવામાં આવી હતી. યોજના એવી હતી કે ખેડૂતો એક વર્ષમાં તેમની ખેતીલાયક જમીનમાં ઘણા પાક ઉગાડી શકશે, જેનાથી તેમની આર્થિક સ્થિતિમાં સુધારો થશે. ખેડૂતોની આત્મહત્યાના કિસ્સાઓ અટકશે. યોજના સારી હતી પણ યોગ્ય રીતે અમલ કરી શકાઈ નથી.

યોજના કેમ રદ કરવામાં આવી?

મહાવિકાસ આઘાડી સરકારે (MVA સરકાર) આ અભિયાન પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભામાં રજૂ કરાયેલા કેગના ઓડીટ રિપોર્ટના અહેવાલ મુજબ છેલ્લા 5 વર્ષમાં આ યોજના પર રૂ. 96,337 કરોડનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો પરંતુ આ યોજના નિષ્ફળ રહી હતી. યોજનામાં પારદર્શિતાનો અભાવ હતો અને અનેક ગેરરીતિઓ બહાર આવી હતી. રાજ્ય જળ સંચય વિભાગ ચોક્કસ પરિસ્થિતિ પર નજર રાખવામાં નિષ્ફળ ગયો હતો. ઠાકરે સરકારે આ યોજના પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. મહારાષ્ટ્રમાં નવી સરકાર બન્યા બાદ ફરી એકવાર આ યોજના પર કામ શરૂ થવા જઈ રહ્યું છે.