FDI એ બીજા દેશમાં કરવામાં આવેલા રોકાણનો ઉલ્લેખ કરે છે. તેમાં એક દેશથી બીજા દેશમાં સીધો મૂડી પ્રવાહ સામેલ છે. FII એવા રોકાણો સાથે સંકળાયેલું છે જે વિદેશી સંપત્તિમાં સામૂહિક રીતે કરી શકાય છે.છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં, સ્થાનિક અને વિદેશી બંને સંસ્થાઓના રોકાણોએ ભારતની આર્થિક શક્તિમાં વધારો કર્યો છે. જેમ જેમ વિશ્વભરના દેશો ભારતની આર્થિક શક્તિ અને વિકાસની સંભાવનાને સ્વીકારે છે, તેમ તેમ દેશમાં રોકાણ કરવામાં તેમનો રસ વધે છે. ભારતમાં વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણ (FDI) અને વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણ (FII) લોકપ્રિય રોકાણ પદ્ધતિઓ છે. જોકે, આ બંને વચ્ચે તફાવત છે. બંનેની ભૂમિકાઓ અલગ અલગ રીતે મહત્વપૂર્ણ છે.
FDI અથવા વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણ. આ બીજા દેશમાં રોકાણ કરવાનો ઉલ્લેખ કરે છે. તેમાં એક દેશથી બીજા દેશમાં સીધો મૂડી પ્રવાહ સામેલ છે અને તેને આર્થિક વિકાસ માટે ઉત્પ્રેરક માનવામાં આવે છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા અનુસાર, લાયક FDI રોકાણકારોમાં વ્યક્તિઓ, વિદેશી કોર્પોરેશનો અને ભારતની બહાર રહેતા સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે. તેઓ અનલિસ્ટેડ ભારતીય કંપનીઓમાં રોકાણ કરી શકે છે અથવા લિસ્ટેડ ભારતીય કંપનીઓની ઇશ્યૂ પછીની પેઇડ-અપ ઇક્વિટી મૂડીના 10% કે તેથી વધુ હિસ્સો સંપૂર્ણપણે ડાયલ્યુટેડ ધોરણે રાખી શકે છે.
FII એટલે કે વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણ એ એવા રોકાણોનો ઉલ્લેખ કરે છે જે વિદેશી સંપત્તિમાં સામૂહિક રીતે કરી શકાય છે. મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, હેજ ફંડ્સ, બેંકો અને વીમા પ્રદાતાઓ જેવા સંસ્થાકીય રોકાણકારો આ શ્રેણીમાં આવે છે. રોકાણ કરવા માટે, FII એ સંબંધિત દેશના સિક્યોરિટીઝ એક્સચેન્જ બોર્ડમાં નોંધણી કરાવવી આવશ્યક છે. FII ની હાજરી દેશના અર્થતંત્ર પર ખાસ અસર કરે છે. જ્યારે વિદેશી વ્યવસાયો સિક્યોરિટીઝમાં રોકાણ કરે છે ત્યારે તે બજારના વલણોને અસર કરે છે. જ્યારે રોકાણ કરવામાં આવે છે ત્યારે તે ઉપર તરફ વધે છે અને જ્યારે ઉપાડ કરવામાં આવે છે ત્યારે ઊલટું.
FDI અને FII વચ્ચેના મુખ્ય તફાવતો
વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણ (FDI) એ કંપનીઓ દ્વારા વિદેશી સંસ્થાઓમાં કરવામાં આવેલા રોકાણોનો ઉલ્લેખ કરે છે. વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણ (FII) એ દેશના નાણાકીય બજારોમાં સંસ્થાકીય રોકાણકારો દ્વારા કરવામાં આવતું એક પ્રકારનું રોકાણ છે.
વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણ (FDI) રોકાણકાર કંપનીમાં લાંબા ગાળા માટે મૂડીનો પ્રવાહ લાવે છે. વિદેશી સંસ્થાકીય રોકાણ (FII) યજમાન દેશમાં ટૂંકા ગાળા અને લાંબા ગાળાની મૂડી બંને લાવી શકે છે.
મોતીલાલ ઓસ્વાલના મતે, FII થી વિપરીત, FDI, રોકાણકાર દેશમાં રોજગાર સર્જન, એકંદર આર્થિક વિકાસ અને માળખાગત વિકાસમાં ફાળો આપે છે.
FDI ચોક્કસ કંપનીઓને લક્ષ્ય બનાવે છે, જ્યારે FII પાસે આવા લક્ષ્યાંકિત રોકાણો નથી.
FII શેરબજારમાં સરળતાથી પ્રવેશ અને બહાર નીકળવાની સુવિધા આપે છે, જેનાથી ઝડપી નફો મળે છે. તેનાથી વિપરીત, FDI માં વધુ જટિલ પ્રવેશ અને બહાર નીકળવાની પ્રક્રિયાઓનો સમાવેશ થાય છે.
FDI માં ભંડોળ, સંસાધનો, ટેકનોલોજી, વ્યૂહરચના અને જાણકારીનું ટ્રાન્સફર શામેલ છે, જ્યારે FII માં મુખ્યત્વે ભંડોળનું ટ્રાન્સફર શામેલ છે.
FDI દેશની ઉત્પાદકતામાં વધારો કરે છે, જ્યારે FII મુખ્યત્વે તેની મૂડીમાં વધારો કરે છે.
FDI રોકાણકાર કંપનીમાં મેનેજમેન્ટ નિયંત્રણની મંજૂરી આપે છે, જ્યારે FII આવું નિયંત્રણ પૂરું પાડતું નથી.