Star of The Day

મહાન શેહનાઈ (શરણાઈ) વાદક ઉસ્તાદ બિસ્મિલ્લાહ ખાન ૧૩વર્ષ પહેલાં, ૨૧ ઓગસ્ટ, ૨૦૦૬ના રોજ અલ્લાહને પ્યારા થઇ ગયા હતા. ત્યારે તેઓ ૯૦ વર્ષના હતા. ભારતમાં સદીઓથી જાણીતું લોકવાદ્ય આ ઉસ્તાદે દુનિયાભરમાં લોકપ્રિય બનાવ્યું. જે શેરીઓમાં, ખેતરોમાં કે મંગળ પ્રસંગે વગાડતું તે વાદ્ય શેહનાઈને ઉસ્તાદ મંચ પર લાવ્યા. સુરતના ચોકબજારના નગીનચંદ હોલમાં પણ તેઓ શેહનાઈ વાદન કરવા આવ્યા હતા.

આપણા દેશે ઉસ્તાદ બિસ્મિલ્લાહ ખાનને દેશના સર્વોચ્ચ સન્માન ‘ભારત રત્ન’થી ૨૦૦૧માં નવાજ્યા હતા. તેઓ એ સન્માન મેળવનારા એમ. એસ. સુબ્બુલક્ષ્મી, રવિ શંકર બાદ ત્રીજા શાસ્ત્રીય સંગીતકાર હતા.

શમશેર રાજ કપૂર નામે જન્મેલા નાચતા કૂદતા અભિનેતા શમ્મી કપૂર નવ વર્ષ પહેલાં ૧૪ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૧ના રોજ આ જગતને છોડી ગયા હતા. પચ્ચીસેક વર્ષ શમ્મી કપૂરે ધૂમ મચાવી હતી. જયારે પણ દેશના સૌથી મનોરંજક અભિનેતાને યાદ કરાશે ત્યારે શમ્મીને યાદ કરાશે. ધૂમ મચાવતા ગીત-સંગીતવાળી એક આખી મનોરંજક ફિલ્મ શ્રેણી શમ્મી કપૂરે આપી હતી.

‘જીવન જ્યોતિ’ (૧૯૫૩) એ એમની પહેલી ફિલ્મ. ત્યાર બાદ અઢાર નિષ્ફળ ફિલ્મો આપી ત્યાં સુધી ખુદ એમને પણ ખબર નહોતી કે નિયતિએ તેમને મનોરંજન કરવા મોકલ્યા છે. એકવાર ‘તુમસા નહીં દેખા’ આવ્યું, ત્યારે તેમને ખબર પડી કે તેમણે એવી ફિલ્મો કરવી જોઈએ. પછી તો હીટ ફિલ્મોની લંગાર આવી. ‘તુમસા નહીં દેખા’, ‘દિલ દે કે દેખો’, ‘સિંગાપોર’, ‘જંગલી’, ‘કોલેજ ગર્લ’, ‘પ્રોફેસર’, ‘ચાઈના ટાઉન’, ‘કાશ્મીર કી કલી’, ‘તીસરી મંઝીલ’, ‘એન ઇવનિંગ ઇન પેરીસ’, ‘બ્રહ્મચારી’ ‘અંદાઝ’ કે ‘સચ્ચાઈ’ સુધી તેઓ ચાલતા જ રહ્યા.

હિન્દી ફિલ્મોના જાણીતા અભિનેતા ભગવાન દાદાનો જન્મ ૧ઓગસ્ટ, ૧૯૧૩ના રોજ મુંબઈમાં થયો હતો. તેઓ લાંબો સમય અભિનેતા રહ્યા અને ફિલ્મો નિર્દેશિત પણ કરી. તેઓ તેમની ૧૯૫૧ની ફિલ્મ ‘અલબેલા’થી સૌથી વધુ યાદ રહેશે.

ભગવાન અભાજી પાલવ નામે તેઓ મહારાષ્ટ્રના સિંધુદુર્ગમાં ૧૯૧૩માં જન્મ્યા હતા. પિતા ટેકસટાઇલ મિલના કારીગર હતા. ભગવાને પણ મજુર રૂપે કામ કર્યું, ત્યારે તેમણે ફિલ્મોના સપના જોયા હતાં. થોડી મૂંગી ફિલ્મોમાં કામ કરવાનું મળ્યું ત્યારથી જાણે સ્ટુડીઓ જ તેમના ઘર બન્યાં. તેઓ ફિલ્મ બનાવવાની કળા શીખ્યા અને ઓછામાં ઓછા ખર્ચે ફિલ્મો બનાવતા. તેઓ અભિનય ઉપરાંત બધું જ કરતા, કલાકારોના ડ્રેસ પણ ડીઝાઈન કરતા અને તેમના ખાવાની પણ જાતે વ્યવસ્થા કરતા તેઓ માત્ર રૂ. ૬૫,૦૦૦ માં આખી ફિલ્મ બનાવતા. તેમનો અખાડાનો શોખ તેમને મૂંગી ફિલ્મોમાં કામ આપવી ગયો. ‘ક્રિમીનલ’ નામની ફિલ્મમાં તેમને પહેલી તક મળી હતી.

સહદિગ્દર્શક રૂપે તેમણે ૧૯૩૮માં પવાર સાથે ‘બહાદુર કિસન’ ફિલ્મ કરી. ત્યારથી ૧૯૪૯ સુધી તેઓ શ્રેણીબંધ લો બજેટ ફિલ્મો કરતા રહ્યા. જેના મુખ્ય વિષય સ્ટંટ અને એક્શન ફિલ્મો રહેતા. એ ફિલ્મો મજુર વર્ગનું મનોરંજન કરતી. તેઓ આમ આદમીની ભૂમિકામાં વધુ જોવા મળતા. એ સમયની તેમની નોંધપાત્ર ફિલ્મ ૧૯૪૧ની ‘વન મોહિની’ હતી જેમાં એમ.કે. રાધા અને શ્રીલંકાની અભિનેત્રી થાવામનીદેવી અભિનય કરતા હતાં.

મહાન પાશ્વગાયક કિશોર કુમારનો ૯૧ મો જન્મ દિન. ૪ ઓગસ્ટ, ૧૯૨૯ના રોજ મધ્ય પ્રદેશના ખંડવા મુકામે તેમનો જન્મ થયો હતો. તેઓ સિને કલાના હરફન મૌલા હતા. સિનેમાના લગભગ તમામ વિભાગોના જાણકાર કિશોર કુમાર મુખ્યત્વે ગાયક કલાકાર રૂપે ઉભર્યા હતા. તેમણે પોતાની ફિલ્મોનું નિર્માણ કર્યું છે, લખી છે, તેમાં અભિનય કર્યો છે, નિર્દેશિત કરી છે,ગીતો લખ્યાં છે, ગાયા છે અને સંગીત પણ આપ્યું છે! ‘દૂર ગગન કી છાંવ મેં’, ‘દૂર કારાહી’, ‘ઝૂમરૂ’, ‘બઢતી કા નામ દાઢી’ એવી ફિલ્મો છે.

કિશોર કુમારે શ્રેષ્ઠ ગાયક તરીકેના આઠ ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સ જીત્યાં છે જે કોઈ એક ગાયક માટેના સૌથી વધુ છે. તેમણે મધ્ય પ્રદેશ સરકાર દ્વારા ‘લતા મંગેશકર એવોર્ડ’ ૧૯૮૫-૮૬માં અપાયો હતો. તો૧૯૯૭માં મધ્ય પ્રદેશ સરકારે તેમની યાદમાં હિન્દી સિનેમામાં પ્રદાન માટે ‘કિશોર કુમાર એવોર્ડ’ની પણ શરૂઆત કરી હતી.હાલમાં ઓશિયન સિનેફેન ઓકસન, નવી દિલ્હી માં ૨૦૧૨માં કિશોર કુમારનું રીલીઝ ન થયેલું છેલ્લું ગીત ૧૫.૬ લાખ રૂપિયામાં વેચાયું હતું.

છેક પચાસના દાયકાથી ગીતો ગાતા કિશોર કુમાર માટે સુવર્ણ યુગ ત્યારે આવ્યો જયારે તેઓ પડદા પર રાજેશ ખન્નાનો અવાજ બન્યા. સચિનદેવ બર્મને ‘આરાધના’(૧૯૬૯)માં ‘મેરે સપનોં કી રાની’, ‘રૂપ તેરા મસ્તાના’ અને ‘કોરા કાગઝ થા યે મન મેરા’થી તેની શરૂઆત કરી હતી. કિશોરદાને ‘રૂપ તેરા’ માટે પહેલો ફિલ્મફેર એવોર્ડ મળ્યો તો તે સિવાયના એવોર્ડ્સ અન્ય અભિનેતાઓ માટે મળ્યાં.

ગુલઝાર એક માનવંત નામ છે, લાગણીનું, પ્રેમનું, દિલને સ્પર્શી જાય એવા કવિ, ગીતકાર, લેખક, નિર્દેશકનું. સંપૂર્ણ સિંઘ કાલરા આજે ૧૮ ઓગસ્ટે ૮૬ વર્ષના થશે. ૧૯૩૪માં હાલના પાકિસ્તાનના પંજાબના જેલમ જિલ્લાના દીના ગામે તેમનો જન્મ. તેઓ તેમના પેન-નેમ ‘ગુલઝાર’થી જ જાણીતા છે. ગુલઝારની કવિતા મુખ્યત્વે ત્રણ પુસ્તકોમાં પ્રકાશિત થઈ છે, ‘ચાંદ પુખરાજ કા’, ‘રાત પશમીને કી’ અને ‘પંદ્રહ પાંચ પચત્તર (૧૫.૫.૭૫)’. તેમની વાર્તાઓના ‘રાવી પાર’ અને ‘ધુઆં’નામે સંગ્રહો છે.

તેમના પ્રદાન માટે ભારત સરકારે ગુલઝારને ૨૦૦૪માં પદ્મભૂષણથી નવાજ્યા હતા. સાહિત્ય અકદામીએ તેમને ૨૦૦૨માં અકાદમી એવોર્ડ આપ્યો હતો. તેમણે સંખ્યાબંધ રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ એવોર્ડ્સ અને ૨૦ ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સ મેળવ્યાં છે. ૮૧માં ઓસ્કાર એવોર્ડ સમારોહમાં તેમને ‘સ્લમ ડોગ મિલિયોનેર’ના ‘જય હો’ ગીત માટે ઓસ્કાર એવોર્ડ મળ્યો હતો. ૨૦૧૦ની ૩૧ જાન્યુઆરીએ એજ ગીત માટે તેમને ગ્રેમી એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો. ૩ મે, ૨૦૧૪ના રોજ ગુલઝારને દેશનું સર્વોચ્ચ સિને સન્માન ‘દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડ’ એનાયત થયું.

હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના મેવાતી ઘરાણાના મહાન ગાયક પંડિત જસરાજ નથી રહ્યા. ૯૦  વર્ષની વયે ૧૭ ઓગસ્ટ, ૨૦૨૦ના રોજ અમેરિકાના ન્યુજર્સીમાં હૃદય રોગના હુમલાને કારણે તેમનું નિધન થયું છે. ૮૦ વર્ષ સુધી ફેલાયેલી તેમની સંગીતની કારકિર્દીને પરિણામે તેમણે રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય લોકપ્રિયતા, સન્માન અને સંખ્યાબંધ સન્માનો મળ્યાં છે. તેઓ તેમની પાછળ મૂકી ગયા છે અનેક યાદગાર પ્રસ્તુતિ, જેમાં શાસ્ત્રીય,ઉપશાસ્ત્રીય, ભક્તિ સંગીત, હવેલી સંગીત કે મેવાતીઘરાણામાંઅનેકરૂપ નાવીન્ય લાવીને તેને લોકપ્રિય બનાવવાની તેમની કુનેહ. પંડિત જસરાજે અનેક શિખાઉ અને વ્યવસાયિક શિષ્યોને ભારત, યુરોપ, કેનેડા અને અમેરિકામાં સંગીત શિક્ષા આપી છે. તેમના શિષ્યોની લાંબી યાદીમાં કલા રામનાથ જેવાં વાયોલીનવાદક અને સંજીવ અભ્યંકર જેવાં મહાન ગાયકોનો સમાવેશ થાય છે.

૨૮ જાન્યુઆરી, ૧૯૩૦ના રોજ હરિયાણાના હિસ્સાર જીલ્લાના મંડોરી ગામે તેમનો જન્મ થયો હતો. તેમના પિતાજી પંડિત મોતીરામનું એ મધ્યમવર્ગનું એક બ્રાહ્મણ પરિવાર હતું. જસરાજ ચાર વર્ષના હતા ત્યારે પિતાજીનું નિધન થયું હતું. મીર ઓસ્માન અલી ખાનના દરબારમાં રાજ્યના સંગીતકાર રૂપે તેમની નિમણૂક થવાની હતી તેજ દિવસે પંડિત મોતીરામનું નિધન થયું હતું. જસરાજના મોટા ભાઈ પંડિત પ્રતાપ નારાયણ પણ સિદ્ધહસ્ત સંગીતકાર હતા અને તેમના બે હોનહાર દીકરાઓને આપણે જતીન-લલિત રૂપે અને દીકરીઓને આપણે ગાયિકા-અભિનેત્રી સુલક્ષણા પંડિત અને અભિનેત્રી વિજેતા પંડિત રૂપે ઓળખીએ છીએ. જસરાજના સૌથી મોટા ભાઈ પણ પંડિત મણીરામ  રૂપે મોટા ગવૈયા હતા.

હિન્દી અને મરાઠી ફિલ્મોના સુપ્રસિદ્ધ ગાયક સુરેશ ઈશ્વર વાડકરનો ૬૫મો જન્મ દિન. ૭ ઓગસ્ટ, ૧૯૫૫ના રોજ કોલ્હાપુરમાં તેમનો જન્મ. તેમણે ભોજપુરી અને કોંકણી ફિલ્મોમાં પણ ગાયું છે. તેમના ભજનોના આલબમ પણ છે.

સુરેશજી સંગીતનું પદ્ધતિસરનું શિક્ષણ લઈને ‘પ્રભાકર’ પરીક્ષા પસાર કરીને મુંબઈના આર્ય વિદ્યા મંદિરના શિક્ષક બન્યા હતા. આજે તેમની મ્યુઝિક સ્કૂલ મુંબઈ, ન્યુ જર્સી અને ન્યુ યોર્કમાં ચાલે છે. ઓપન યુનિવર્સીટીની આસ્વામાં ઓનલાઈન મ્યુઝિક સ્કૂલમાં કોઈ પણ ભણી શકે.

ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત ભણીને સુરેશ વાડકર ૧૯૭૬માં સૂર સિંગાર સ્પર્ધામાં ‘મદન મોહન એવોર્ડ’ જીત્યા ત્યારે જયદેવ નિર્ણાયક હતા. તેમણે સુરેશ પાસે ‘સિને મેં જલન – ગમન’ ગવડાવ્યું, પછી ‘પહેલી’માં પણ ગવડાવ્યું. ત્યારે તેમના અવાજથી પ્રભાવિત થયેલાં લતાજીએ લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ, કલ્યાણજી આનંદજી અને ખય્યામને જણાવ્યું અને આપણને ક્રોધી, પાંચ, પ્યાસા સાવન, પ્રેમ રોગ, હીના, પ્રેમ ગ્રંથ, રામ તેરી ગંગા મૈલી, બોલ રાધા બોલ, વિજય જેવી ફિલ્મોના ગીત મળ્યાં.

ઋષિ કપૂર જીવતા હોત તો આજે ૬૮મો જન્મદિન ઉજવતે. કપૂર પરિવારના રાજકુમાર સમા ઋષિ કપૂરનો જન્મ ૪ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૫૨ના રોજ થયો હતો. પંજાબી પરિવારમાં માતા કૃષ્ણા કપૂર અને પિતા રાજ કપૂરને ત્યાં મુંબઈના ચેમ્બુરમાં ઋષિનો જન્મ થયો હતો. હિન્દી ફિલ્મોના પીઢ કલાકાર – અભિનેતા, નિર્માતા, નિર્દેશક ઋષિ કપૂરને આપણે ચારેક મહિના પહેલાં ૩૦ એપ્રિલ, ૨૦૨૦ના રોજ કાયમી ગુમાવી દીધા છે.

બાજુ ઓછાને ખબર હશે કે પ્રસિદ્ધ ટીવી શ્રેણી રામાયણનું સંગીત પણ આ જ સંગીતકારે આપેલું.

હિન્દી ફિલ્મોના અત્યંત સુરીલા સંગીતકાર જયદેવ વર્મા હોત તો આજે ૧૦૧ મો જન્મ દિન ઉજવતે. ૩ ઓગસ્ટ, ૧૯૧૯ના રોજ કેન્યાના નૈરોબીમાં તેમનો જન્મ. ખૂબ ઓછું પણ ખુબ ગણવત્તાવાળું કામ કરનાર જયદેવજી પહેલાં એવાં સંગીતકાર હતા જેમને ત્રણ નેશનલ એવોર્ડ્સ એમની ફિલ્મો ‘રેશમા ઔર શેરા’, ‘ગમન’  અને ‘અનકહી’ માટે મળ્યાં હતાં. ‘પ્રેમ પર્વત’, ‘પરિણય’, ‘આલાપ’, ‘ઘરોંદા’, ‘તુમ્હારે લિયે’ કે ‘દૂરિયાં’ ના ગીતો માટે પણ જયદેવજીને યાદ કરાશે.

કેન્યામાં જન્મીને લુધિયાણામાં મોટા થયેલાં જયદેવ ૧૫ વર્ષની ઉમરે ઘરેથી મુંબઈ એટલાં માટે ભાગી ગયેલા કે એમને ફિલ્મ સ્ટાર બનવું હતું. અરે, વાડિયા ફિલ્મ્સની આઠ ફિલ્મોમાં તો તેમણે બાળ કલાકાર તરીકે અભિનય પણ કર્યો હતો. વતનમાં પ્રો. બરકત રાય અને મુંબઈમાં કૃષ્ણરાવ જાવકર અને જનાર્દન જાવકર પાસે સંગીત શીખ્યા. કમનસીબે, તેમના પિતાજી અંધ થઇ ગયા અને જયદેવે ફિલ્મ કારકિર્દી છોડીને યુવાવયે પરિવારનો ભાર ખભે લેવા વતન પરત થવું પડ્યું. પિતાજીનું મૃત્યુ થયા પછી બેન વેદ કુમારીને મોટી કરી તેમના લગ્ન સતપાલવર્મા સાથે કરાવીને જયદેવ લખનઉ ગયા અને અલી અકબર ખાન સાહેબના શાગીર્દ બન્યા.

અલી અકબરખાન સાહેબે ચેતન આનંદની ‘આંધિયાં’ અને ‘હમ સફર’ ફિલ્મોના સંગીત દરમિયાન જયદેવને સહાયક બનાવ્યા હતા. પછી ‘ટેક્સી ડ્રાઈવર’, ‘ચલતી કા નામ ગાડી’ અને ‘લાજવંતી’માં જયદેવ સચિનદેવ બર્મનના સહાયક બન્યા. પછી ચેતન આનંદે તેમને ‘જોરુ કા ભાઈ’ અને ‘અંજલિ’ ફિલ્મના મુખ્ય સંગીતકાર બનાવ્યા, જે સફળ બની. ત્યાર પછી આવી ૧૯૬૧ની ‘હમ દોનો’ અને જયદેવનો ડંકો વાગી ગયો. એ ફિલ્મના તમામ ગીતો લોકપ્રિય થયા.રફી, આશા અને લતાજી પાસે તેમણે સાહિર લુધિયાનવીના ગીતો ગવડાવ્યાં. દેવ આનંદ માટેના રફીસાહેબના બે યાદગાર સોલો ‘મૈ ઝીંદગી કા સાથ નિભાતાચલા ગયા’ અને ‘કભી ખુદ પે કભી હાલાત પે રોના આયા’ આપણને અહીં મળ્યાં. તો રફી-આશાના ‘અભીના જાઓ છોડ કર’ અને ‘અધૂરી આશ-પ્યાસ છોડકર’ જેવા યુગલ ગીતો અને આશાજીનું સોલો ગીત ‘જહાં મેં ઐસા કૌન હૈ’ અને લતાજીના બે સોલો ગીતો ‘અલ્લા તેરો નામ’ અને ‘પ્રભુ તેરો નામ’ જેવી યાદગાર રચનાઓ જયદેવે ‘હમ દોનો’માં આપી હતી.

સુનીલ દત્તની ફિલ્મ ‘મુઝે જીને દો’ (૧૯૬૩)માં પણ સાહિર સાહેબના ગીતોને જયદેવે સ્વરબદ્ધ કર્યા હતાં. તેમાં આશાજી ગાતા હતાં, ‘નદી નારે ના જાઓ સામ પહિયા પડું’, તો રફીસાહેબ ગાતા હતા ‘અબ કોઈ ગુલશન ન ઉજડે અબ વતન આઝાદ હૈ’ પણ લતાજીનું વહીદા રેહમાન માટેનું નૃત્ય ગીત ‘રાત ભી હૈ કુછ ભીગીભીગી’ તો યાદગાર બન્યું.