09/15/2022
લોહીનો રંગ લાલ જ હોય એવું જરાય જરૂરી નથી. તેમાં ઘણા રંગો હોઈ શકે છે. જેમ કે- બ્લુ બ્લડ, ગ્રીન બ્લડ અને વાયોલેટ બ્લડ. લોહીના દરેક રંગનો ઉપયોગ વિવિધ હેતુઓ માટે થાય છે. વિવિધ સજીવોમાં વહે છે. એવું જરૂરી નથી કે જે પ્રકારનું લોહી માનવ શરીરમાં વહે છે, તે જ ઓક્ટોપસના શરીરમાં પણ વહેવું જોઈએ. સૌ પ્રથમ લોહીની કેમિસ્ટ્રી સમજવી જરૂરી છે.
લાલ રક્ત મનુષ્યો સિવાય મોટાભાગના કરોડઅસ્થિધારી પ્રાણીઓમાં જોવા મળે છે. આ લોહીના રાસાયણિક મિશ્રણને હિમોગ્લોબિન કહેવામાં આવે છે. હિમોગ્લોબિન એ પ્રોટીનનો એક પ્રકાર છે જે લોહીમાં વહે છે. તેનું સબયુનિટ હેમ છે. હેમમાં ઘણું આયર્ન જોવા મળે છે. આયર્નને લીધે રચાયેલ રાસાયણિક આકાર તેને લાલ રંગ આપે છે. તે પણ ત્યારે જ જ્યારે તેને ઓક્સિજન મળે છે. ડીઓક્સિજનયુક્ત લોહીનો રંગ ઘેરો લાલ હોય છે.
વાદળી રક્ત સામાન્ય રીતે દરિયાઇ જીવોમાં જોવા મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઓક્ટોપસ, સ્ક્વિડ, મોલસ્ક, ક્રસ્ટેશિયન અને કરોળિયામાં. બ્લુ બ્લડનું કારણ હેમોસાયનિન છે. હિમોગ્લોબિન લોહીના લાલ રક્તકણોને વળગી રહે છે. પરંતુ હેમોસાયનિન લોહીમાં મુક્તપણે વહે છે. હેમોસાયનિનમાં આયર્નને બદલે કોપર હોય છે. વાસ્તવમાં આ લોહી કોઈ રંગ વગરનું છે. પરંતુ જ્યારે તેમાં ઓક્સિજન મળે છે, તો તે કોપરની અસરથી વાદળી થઈ જાય છે.
આવા સજીવોના શરીરમાં લીલું રક્ત પરિભ્રમણ કરે છે, જે ખૂબ જ નાના હોય છે જેમ કે ખંડિત શરીરના કૃમિ, અળસિયા, જળો અને દરિયાઈ અળસિયા. તેમના લોહીમાં ક્લોરોક્રુઓરીન જોવા મળે છે. રાસાયણિક રીતે તે હિમોગ્લોબિન જેવું જ છે. જીવોની કેટલીક પ્રજાતિઓમાં, હિમોગ્લોબિન અને ક્લોરોક્યુરિન બંને જોવા મળે છે. ઓક્સિજન ઉપલબ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી તે આછો લીલો દેખાય છે. ઓક્સિજન મળતાં જ તેનો રંગ ઘેરો લીલો થઈ જાય છે. જો વધુ ઓક્સિજન ઉપલબ્ધ હોય તો તે આછો લાલ થઈ જાય છે.
દરિયાઈ અળસિયામાં જાંબલી રક્ત જોવા મળે છે. જેમ કે પીનટ વોર્મ, પેનિસ વોર્મ અને બ્રેકીયોપોડ્સ. તેમના લોહીમાં હેમેરીથ્રિન જોવા મળે છે. હેમીરીથ્રિન હિમોગ્લોબિનની સરખામણીમાં માત્ર એક ક્વાર્ટર ઓક્સિજન પૂરો પાડવા સક્ષમ છે. જ્યાં સુધી ઓક્સિજન ઉપલબ્ધ ન હોય ત્યાં સુધી હેમીરીથ્રિન રંગહીન હોય છે. ઓક્સિજન મળતાં જ તે જાંબલી-ગુલાબી રંગનો બની જાય છે.