ભગવાન હનુમાનનો જન્મ કર્ણાટકના કિષ્કિંધામાં એક પર્વત પર થયો હોવાની વાયકા છે. જો કે હનુમાનજીનો જન્મ ક્યાં થયો એને લઇને અલગ અલગ દાવાઓ કરવામાં આવ્યા છે. કિષ્કિંધા પહાડનો ખડક દૂરથી જોતા તે હનુમાનજીના ચહેરા જેવો આકાર બનાવે છે. અહીં જનાર દરેક વ્યક્તિ તેને જોયા પછી વિચારે છે કે આ એક ચમત્કાર છે. આ પર્વત ઉપર ચઢવા પર એક મંદિર છે. જ્યાં હનુમાનજીનો જન્મ થયો હોવાનું કહેવાય છે. અખંડ કીર્તન હંમેશા અહીં ચાલે છે, આ આખો વિસ્તાર ખૂબ જ સુંદર છે. સીતાહરણ થયા બાદ ભગવાન રામે આ વિસ્તારમાં એકલા જ થોડો સમય વિતાવ્યો હોવાની પણ લોકવાયકા છે.
આ તે જગ્યા પણ છે જ્યાં વાનરો રાજધાની હતી. આપણે તેને દંડકારણ્ય પણ કહીએ છીએ. આ પર્વત જ્યાં હનુમાનજીનો જન્મ થયો હતો તે અંજની પર્વત તરીકે ઓળખાય છે. આ તે સ્થાન પણ છે જ્યાં દક્ષિણ ભારતની પવિત્ર નદી તુંગભદ્રા એટલે કે પમ્પા પહાડોની વચ્ચેથી પસાર થાય છે અને સમગ્ર વિસ્તારને એક સુંદર નજારામાં પરિવર્તિત કરે છે. અહીં અલૌકિક ટેકરીઓ છે. દૂર દૂર સુધી ડાંગરના ખેતરો ફેલાયેલા છે. તમે જ્યાં જુઓ ત્યાં કેળાના બગીચા અને નાળિયેરનાં વૃક્ષો જોવા મળશે. અહીં આવીને, પવન મોહક રીતે તમારા કાનમાં અલગ સંગીત ઓગાળી દે છે. આને કિષ્કિંધા કહેવાય છે. જે કર્ણાટકના બેલ્લારી જિલ્લામાં છે. જેની પડોશમાં એક બીજું મનોહર સ્થળ હમ્પી છે, જે મહાન પ્રતાપી રાજા શ્રીકૃષ્ણદેવરાયની રાજધાની હતી.
તમે કિષ્કિંધા સુધી પહાડો જોઈ શકો છો. લીલાછમ ખેતરો અને નારિયેળથી લદાયેલા વૃક્ષો જોઇ શકો છો. આ વિસ્તારના ગ્રેફાઇટ ખડકો પણ એટલા ખાસ છે કે દેશભરમાં તેની માંગ છે. વાલ્મીકિ રામાયણમાં કિષ્કિંધાની ખૂબ જ વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી છે. સીતાની શોધમાં રામ જ્યારે આ વિસ્તારમાં પહોંચ્યા ત્યારે વરસાદની મોસમ શરૂ થઈ ગઈ હતી. હવે રામ અને લક્ષ્મણ આ દંડકારણ્યમાં સમય પસાર કરે તેવો કોઈ વિકલ્પ નહોતો. તેમણે દંડકારણ્યમાં જ એક ગુફામાં આશરો લીધો હતો.
પછી એક મંદિરમાં થોડા મહિના રહ્યા. અહીં જ તેઓ દંડકારણ્યમાં હનુમાનને મળ્યા હતા. પ્રાચીન ભારતમાં, તે સુગ્રીવ અને બાલી જેવા શક્તિશાળી વાનરોનું શહેર હતું. આજે પણ અહીં મોટી સંખ્યામાં વાંદરાઓ જોવા મળે છે. લાલ ચહેરાવાળા અને કાળા ચહેરાવાળા બંને પ્રકારના વાંદરાઓ આ વિસ્તારમાં જોવા મળે છે. વાંદરાઓ અને અહીંના રહેવાસીઓ વચ્ચે એક વિચિત્ર મિત્રતા પણ જોવા મળે છે.
અહીં બે વસ્તુઓ મોટી સંખ્યામાં લોકોને આકર્ષે છે - પહેલું અંજની પર્વત, જ્યાં પવનસુત હનુમાનનો જન્મ થયો હતો અને બીજું અંજની પર્વતની નજીક સ્થિત બ્રહ્મા સરોવર છે, જે ખૂબ જ પવિત્ર માનવામાં આવે છે. ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાંથી મોટી સંખ્યામાં લોકો અહીં પ્રવાસી બસોમાં આવે છે. અંજની પર્વત એક ઉંચો પર્વત છે. આ હનુમાનજીનું જન્મસ્થળ છે. પર્વતની ટોચ પર હનુમાનજીનું મંદિર છે, જ્યાં અખંડ પૂજા ચાલુ છે. હનુમાન ચાલીસાનું સતત પાઠ કરવામાં આવે છે. એવું ન વિચારો કે આ મંદિર સુધી પહોંચવું સરળ નથી. કદાચ આ મુશ્કેલી આ મંદિરમાં આવીને હનુમાનજીના દર્શનને વધુ ખાસ બનાવે છે.
આ માટે 500 થી વધુ સીડીઓ ચઢવી પડે છે. આ બિલકુલ સરળ નથી. સીડીઓ ચડતી વખતે તમે જોશો કે ઘણી જગ્યાએ આ સીડીઓ પહાડોને કાપીને બનાવવામાં આવી છે અને ઘણી જગ્યાએ તે પર્વતની ગુફાઓમાંથી પસાર થાય છે. સીડીઓ પર ચઢતી વખતે ઘણી વખત એવા ખડકો પણ જોવા મળે છે કે તેમની વચ્ચેથી કુદરતની સુંદરતાનો કેનવાસ દેખાય છે. ટોચ પર પહોંચવા પર, તમે હનુમાન મંદિરની મુલાકાત લેતા એક અલગ જ આનંદથી ભરાઈ જશો.
અંજની પર્વતની ટોચ પર પહોંચ્યા પછી, તમે કિષ્કિંધા શહેરનું મનોહર દૃશ્ય પણ જોઈ શકો છો, જ્યાં કોંક્રિટના જંગલોને બદલે ટેકરીઓ, હરિયાળી અને તેમાંથી પસાર થતી તુંગભદ્રા નદી દેખાય છે. જો કે, અંજની પર્વતની બીજી વિશેષતા છે, તેનો ઉપરનો છેડો હનુમાનજીના ચહેરા જેવો દેખાય છે. અંજની પર્વતની મુલાકાત લીધા પછી, જો તમારે ક્યાંક જવું હોય, તો તમે પહાડોથી ઘેરાયેલા બ્રહ્મા સરોવર જઈ શકો છો. જે અહીંથી ખૂબ જ નજીક છે. તેને પંપા સરોવર પણ કહેવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે ભગવાન બ્રહ્માએ બ્રહ્માંડમાં માત્ર ચાર સરોવરો બનાવ્યા હતા, આ તેમાંથી એક છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં સ્નાન કરવાથી તમને પાપોમાંથી મુક્તિની સાથે સીધું મોક્ષ પણ મળે છે. આ તળાવમાં પાણી ક્યાંથી આવે છે તે પણ એક અજાયબી છે. તેમાં કમળ હંમેશા ખીલેલા જોવા મળે છે.