RBIનો કડક નિયમ, બેંકોએ મૃત ગ્રાહકોના દાવાઓનું 15 દિવસમાં સમાધાન કરવું પડશે, નહીં તો દંડ ભરવો પડશે

નાણાકીય નીતિ જાહેર કરતી વખતે, રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના ગવર્નર સંજય મલ્હોત્રાએ કહ્યું હતું કે સેન્ટ્રલ બેંક મૃતકોના બેંક ખાતાઓ અને લોકર્સના દાવાની પતાવટ માટેની પ્રક્રિયાને સુવ્યવસ્થિત અને પ્રમાણિત કરશે.

ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ મૃત ગ્રાહકોના બેંક ખાતાઓ અને લોકરો સંબંધિત દાવાઓનો 15 દિવસની અંદર નિકાલ કરવા માટે એક ખાસ પહેલ કરી છે. કેન્દ્રીય બેંક આવા કેસોનો નિકાલ નિર્ધારિત સમયમર્યાદામાં કરવા અને કોઈપણ વિલંબ માટે નોમિનીને વળતર આપવા માટે ફોર્મ્સને પ્રમાણિત કરવાની યોજના ધરાવે છે. RBI એ મૃત બેંક ગ્રાહકોના બેંક ખાતાઓ અને સેફ ડિપોઝિટ લોકરોમાં રાખેલી વસ્તુઓ સંબંધિત દાવાઓના સમાધાન માટે પ્રમાણભૂત પ્રક્રિયાઓ લાવવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે. આનો હેતુ સમાધાનને વધુ અનુકૂળ અને સરળ બનાવવાનો છે. 

આ દિશામાં, કેન્દ્રીય બેંકે એક ડ્રાફ્ટ પરિપત્ર - 'રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (બેંકોના મૃત ગ્રાહકોના સંદર્ભમાં દાવાઓનું સમાધાન) નિર્દેશો, 2025' જારી કર્યો છે અને 27 ઓગસ્ટ સુધીમાં તેના પર ટિપ્પણીઓ માંગી છે. "બેંક દાવાઓ અને અન્ય દસ્તાવેજો પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રમાણિત ફોર્મનો ઉપયોગ કરશે," ડ્રાફ્ટમાં જણાવાયું છે. તે દાવાઓના સમાધાનમાં વિલંબના કિસ્સામાં વળતરની પણ જોગવાઈ કરે છે. ડ્રાફ્ટમાં જણાવાયું છે કે જો કોઈ વ્યક્તિને ડિપોઝિટ એકાઉન્ટ્સ અથવા લોકર્સ માટે નોમિનેટ કરવામાં આવે છે, તો તેણે ઓળખ અને સરનામાની ચકાસણી માટે દાવા ફોર્મ, મૃત્યુ પ્રમાણપત્ર (મૃત ગ્રાહક) અને નોમિની (નોમિની) ના સત્તાવાર રીતે માન્ય દસ્તાવેજ સબમિટ કરવા આવશ્યક છે. 

ડ્રાફ્ટ મુજબ, બેંકે એવા ડિપોઝિટ ખાતાઓમાં દાવાઓના સમાધાન માટે એક સરળ પ્રક્રિયા અપનાવવી જોઈએ જ્યાં મૃતક ડિપોઝિટરે કોઈ નોમિનેશન કર્યું નથી, જેથી દાવેદાર અથવા કાનૂની વારસદારને અસુવિધા ન થાય. બેંકે તેની જોખમ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીઓના આધારે આવા દાવાઓના સમાધાન માટે ઓછામાં ઓછી 15 લાખ રૂપિયાની મર્યાદા નક્કી કરવી જોઈએ. હાલમાં, બધી બેંકો પાસે ખાતા અને લોકરના સંદર્ભમાં મૃતકના 'નોમિની' દ્વારા કરવામાં આવેલા દાવાઓના સંદર્ભમાં પોતાની સિસ્ટમ અને પ્રક્રિયાઓ છે. તેવી જ રીતે, 'નોમિની' વિનાના ખાતાઓ માટે બેંકોની પ્રક્રિયાઓમાં થોડો તફાવત હોઈ શકે છે. આ પગલું પ્રક્રિયાને પ્રમાણિત અને સરળ બનાવશે. હાલની સૂચનાઓ અનુસાર, બેંકોએ 'નોમિની' વ્યક્તિઓ/કાનૂની વારસદારો દ્વારા કરવામાં આવેલા દાવાઓના ઝડપી અને મુશ્કેલી-મુક્ત સમાધાનને સરળ બનાવવા માટે એક સરળ પ્રક્રિયા અપનાવવી જરૂરી છે.