અષાઢ સૂદ સાતમ એટલે આદિ ગંગા તાપીમાતાનો જન્મદિવસ... ગંગાને પૃથ્વીપર લાવવા મથતા ભગીરથ તપ વખતે શુધ્ધ થવા તાપીમાં સ્નાન કરતા

તાપી નદીનો સમૃદ્ધ ઇતિહાસ પૌરાણિક કથાઓ અને વ્યવહારિક મહત્વ બંને સાથે જોડાયેલો છે. તાપીને સૂર્યદેવની પુત્રી માનવામાં આવે છે, અને હિન્દુ પૌરાણિક કથાઓમાં તેને પવિત્ર નદી માનવામાં આવે છે. ઐતિહાસિક રીતે, તાપી એક મહત્વપૂર્ણ વેપાર માર્ગ અને ખેતી માટે પાણીનો સ્ત્રોત રહી છે, જે તેના કિનારા પર વિવિધ સભ્યતાઓ અને વસાહતોને ટેકો આપે છે.

તાપીમાતાનો જન્મદિવસ: અષાઢી સુદ સાતમે તાપી નદીનો જન્મ દિવસ આવે છે. સુરતમાં સૂર્યપુત્રી તાપી માતાનો જન્મદિવસની ઉજવણી ધામધૂમથી કરાઈ રહી છે. જેમાં ઉકાઇડેમ અને જહાંગીરપુરામાં જન્મદિવસની ઉજવણી કરાઈ છે. ગંગા નદીમાં સ્નાન કરવાથી, નર્મદા નદીના દર્શન કરવાથી, સરસ્વતિ નદીનું આચમન કરવાથી પવિત્ર થવાય છે. પરંતુ તાપીનું મહત્વ એનાથી આંકી શકાય કે તેના સ્મરણ માત્રથી તમામ પાપોનો નાશ થાય છે.

તાપી નદીનું ઉદ્‌ગમ સ્થાન બેતુલ જિલ્લાનું મુલ્તાઇ છે. મુલ્તાઇ શહેરનું સંસ્કૃત નામ મૂલતાપી છે. જેનો અર્થ થાય છે 'તાપીનુંમૂળ'. તાપીનું પ્રાચીન નામ તાપ્તી અને સુર્યપુત્રી છે. જયારે ભગીરથ રાજા ગંગા નદીને પૃથ્વી ઉપર અવતરણ કરવવા તપ કરતા ત્યારે શુધ્ધ થવા માટે તાપી નદીએ આવતા અને સ્નાન કરતા આામ ગંગા નદી કરતા પણ તાપી નદી જૂની છે અને એટલે જ તાપી માતાને આદી ગંગા પણ કહે છે. આપણે અન્ય નદીઓમાં પાપ ધોવા માટે તેમાં સ્નાન કરવું પડે છે. તેમાં કંઈક અર્પણ કરવું પડે છે. પરંતુ તાપી નદીનું માત્ર સ્મરણ કરવાથી કે નામ લેવાથી જ આપણા સર્વ પાપ ધોવાઈ જાય છે.

પૌરાણિક મહત્વ:

હિન્દુ પૌરાણિક કથાઓમાં, તાપી નદીને સૂર્ય (સૂર્ય દેવ) અને છાયા (છાયા દેવી) ની પુત્રી તરીકે દર્શાવવામાં આવી છે. તાપીને સૂર્યપુત્રી (સૂર્યની પુત્રી) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે અને તેને શનિની બહેન માનવામાં આવે છે. મધ્યપ્રદેશના મુલતાઈમાં તાપી નદીનું ઉદ્ભવ સ્થાન એક તીર્થસ્થાન છે જ્યાં એક પવિત્ર તળાવ (કુંડ) નદીના ઉદ્ભવ સ્થાનને ચિહ્નિત કરે છે.

ઐતિહાસિક મહત્વ:

તાપી નદીનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં પુરાણોનો પણ સમાવેશ થાય છે, જ્યાં તેને તાપી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે એક મહત્વપૂર્ણ વેપાર માર્ગ તરીકે સેવા આપતી હતી, જે દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશને અરબી સમુદ્ર સાથે જોડતી હતી અને માલ અને લોકોની અવરજવરને સરળ બનાવતી હતી. તાપીના કિનારે આવેલું એક પ્રાચીન શહેર, સુરત, વેપાર માટે એક મહત્વપૂર્ણ બંદર હતું અને મક્કા જતા મુસ્લિમ યાત્રાળુઓ માટે રોકાણનું સ્થળ પણ હતું. નદી ખેતીને ટેકો આપવામાં, તેના માર્ગમાં ફળદ્રુપ મેદાનોમાં સિંચાઈ માટે પાણી પૂરું પાડવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. તાપી બેસિન દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશ પર સ્થિત છે, જેમાં ઉત્તરમાં સતપુરા પર્વતમાળા, પૂર્વમાં મહાદેવ ટેકરીઓ, પશ્ચિમમાં અરબી સમુદ્ર અને દક્ષિણમાં સતમાલા ટેકરીઓ છે.

આધુનિક મહત્વ:

તાપી નદી સિંચાઈ, ખેતી અને જળવિદ્યુત ઉત્પાદન માટે મહત્વપૂર્ણ છે. ઉકાઈ બંધ સહિત અનેક બંધો નદી કિનારે પાણી વ્યવસ્થાપન અને વીજળી ઉત્પાદન માટે બનાવવામાં આવ્યા છે. આ નદી મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાંથી વહે છે, જે આ રાજ્યોના અર્થતંત્રમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.