ઇન્ટરનેશનલ ક્રિમિનલ કોર્ટ (ICC) એ રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન વિરુદ્ધ યુક્રેનમાં યુદ્ધ અપરાધો માટે ધરપકડ વોરંટ જારી કર્યું છે. રશિયાએ આ વોરંટને ફગાવી દીધો છે. પરંતુ શું આગામી થોડા મહિનામાં પુતિનની સંભવિત મુલાકાત પહેલા ભારત પર તેને લાગુ કરવા દબાણ કરશે? જવાબ છે ના. કારણ કે ભારત ભલે ICCની સ્થાપના પ્રક્રિયામાં સામેલ દેશોમાંનો એક હોય, પરંતુ ભારત તેના નિયમોને બંધનકર્તા રોમ કાનૂનનો પક્ષકાર નથી.
રાષ્ટ્રપતિ પુતિન આગામી થોડા મહિનામાં શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન સમિટ અને G20 સમિટ જેવા કાર્યક્રમોમાં ભાગ લેવા ભારતની મુલાકાતે આવવાના છે. હાલમાં તેમના પ્રવાસના કાર્યક્રમ અંગે કોઈ જાહેરાત કરવામાં આવી નથી, પરંતુ એવા સંકેતો છે કે પુતિન ઓછામાં ઓછા એક કાર્યક્રમ માટે ચોક્કસપણે ભારતમાં હશે. આવી સ્થિતિમાં, સ્વાભાવિક રીતે, યજમાન તરીકે, યુક્રેન યુદ્ધને લઈને રશિયા પર પશ્ચિમી દેશોના દબાણ વચ્ચે ભારત માટે તેના જૂના સંબંધો અને ઘટનાઓને સંચાલિત કરવાનો પડકાર હશે.
જો કે, નિષ્ણાતો માને છે કે ભારતના G20 હોસ્ટિંગ પર આ દબાણ હોવા છતાં, હેગ, નેધરલેન્ડમાં ICC દ્વારા જારી કરાયેલ ધરપકડ વોરંટનું તેના માટે કોઈ ખાસ મહત્વ નથી. આ વોરંટનો અમલ કરવા માટે તેના પર કોઈ દબાણ રહેશે નહીં કારણ કે ભારત પોતે ICC સિસ્ટમની સ્થાપના કરનાર રોમ કાનૂનનો ભાગ નથી. ભારતે જૂન-જુલાઈ 1998માં રોમ સ્ટેચ્યુટ પર વોટિંગમાં ભાગ લીધો ન હતો, જેમાં યુદ્ધનો સમાવેશ ન કરવા અને પરમાણુ હથિયારોના ઉપયોગ સામે વાંધો હતો. આવી સ્થિતિમાં, ભારત પર ICCના આવા કોઈપણ વોરંટ પર કાર્યવાહી ન તો બંધનકર્તા છે અને ન તો જરૂરી છે.
એટલું જ નહીં, ICCની પ્રક્રિયામાં ભારત સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદને સર્વોચ્ચ અમલીકરણ સંસ્થા બનાવવા માટે તૈયાર નથી. ભૂતકાળમાં, સુરક્ષા પરિષદના અસ્થાયી સભ્ય હોવા છતાં, ભારતે રશિયા વિરુદ્ધ યુક્રેનના મુદ્દા પર અમેરિકા, બ્રિટન સહિતના સ્થાયી સભ્ય પશ્ચિમી દેશો દ્વારા લાવવામાં આવેલા ઠરાવ પર મતદાનમાં ભાગ લીધો ન હતો. કોઈપણ રીતે, અમેરિકા, રશિયા, ચીન જેવા સુરક્ષા પરિષદના પાંચ સ્થાયી સભ્યોમાંથી ત્રણ દેશો ICCના રોમ સ્ટેચ્યુટનો ભાગ નથી.
યુક્રેન યુદ્ધને લઈને રાષ્ટ્રપતિ પુતિન સામેની કાર્યવાહી સામે ઈન્ટરનેશનલ ક્રિમિનલ કોર્ટમાં તપાસ શરૂ કરવાના પ્રસ્તાવને બ્રિટન, ફ્રાન્સ, નેધરલેન્ડ સહિત 39 દેશોએ સમર્થન આપ્યું હતું. આ પછી જ ICC ચીફ પ્રોસિક્યુટર કરીમ અસદ અહેમદ ખાને તપાસ શરૂ કરી અને કોર્ટમાંથી ધરપકડ વોરંટ જારી કર્યું હતું. પાકિસ્તાની મૂળના બ્રિટિશ બેરિસ્ટર કરીમ અસદ અહેમદ ખાન જૂન 2021 માં ICC પ્રોસિક્યુટર બન્યા. તેમની પસંદગી દરમિયાન ઘણી લોબિંગ પણ થઈ હતી અને તેમને આ પદ માટે મોટી બહુમતી મળી ન હતી. વોરંટ જારી થયા બાદ આઈસીસીના અધિકારક્ષેત્રને સ્વીકારતા દેશો અને રોમ સ્ટેચ્યુટના સભ્યો પુતિનને સ્વીકારે તેવી અપેક્ષા રાખવામાં આવશે જો તેઓ જો તેઓ આવે તો તેમની ધરપકડ કરો અને કોર્ટમાં રજૂ કરો. જો કે, વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં, રાષ્ટ્રપતિ પુતિન કોઈપણ પશ્ચિમી દેશ અથવા આ સંધિ માટે સંમત થયા હોય તેવા દેશની મુલાકાત લે તેવી શક્યતા નહિવત છે.